Epifiz bezi, omurgalı tüm canlı türlerinin beyninde yer alan mercimek tanesi büyüklüğünde bir bezdir. Epifiz bezi, beynin iki tarafında bulunan yuvarlak talamik borusu arasında, beynin tam orta kısmında yer alır. Bu bezin beynimizdeki en büyük işlevi, uyku düzenini ve mevsimsel olarak fotoperiyotları düzenleyen melatonin maddesini salgılamaktır. Epifiz bezinin bir diğer adı da pineal bezdir. Mercimek tanesi kadar olan bu bez, hipofiz bezimizin hemen arkasında bulunan küçük bir oyuk içerisinde yer alır. Canlıların gündüz-gece döngülerini kontrol eden melatonin maddesini salgılayarak bedenimizin enerjisini artırır ve tüm fiziksel hareketlerimizi rahatlıkla yapmamızı sağlar.

Epifiz bezi, aynı zamanda psişik diye adlandırdığımız güdülerimizi harekete geçirir. Bu sayede yaşamda edindiğimiz deneyimlerimizi genişleterek veya sınırlandırarak bizlerde bir potansiyel oluşturur.

Epifiz bezi, lobüler yapıdaki pinealosit kümeleri ve hepsinin etrafını çevreleyen bağ dokusundan meydana gelir. Pia materinin uzantısı olan bu bez, bir kapsül ile çevrilmiştir. Epifiz bezinin ana hücre yapısı pinealositlerdir. Bu hücre dışında ayrıca dört hücre tipi daha vardır:

Epifiz bezleri, yaş ilerledikçe fosfor, kalsiyum ve flor içerirler. Epifiz bezinin içindeki pinealositler, gözlerde bulunan fotoreseptörlerle benzerlik gösterir. Bu durum, epifiz bezinin gözle ortak bir embriyolojik kökene sahip olduğu kanısını yaratmıştır. Beyinde bulunan pek çok bölgenin aksine, epifiz bezi, beyindeki kan ve beyin bariyerinin dışında olan bir bezdir. Sirkadiyen ritmi oluşturan ışık uyaranları ile gözden gelen ışık, epifize ulaşır.

Eski bilim insanları ve araştırmacılar, beyinde bulunan epifiz bezini başka büyük bir organın kalıntısı olarak düşünmüşlerdir. İlk olarak epifiz bezi hayvanlar üzerinde araştırılmış olup, bir ineğin epifiz ekstrelerinin kurbağa derisinde renk açtığı bilgisine ulaşılmıştır. Daha sonrasında, 1958 yılında Yale Üniversitesi'nde yapılan çalışmalarda, deri hastaları için bir yöntem olarak epifiz ekstreleri kullanılmıştır. Bu sayede ürettiği melatonin hormonu izole edilmiştir. Bu madde başlarda beklenen etkiyi göstermese de pek çok gizli bilginin ortaya çıkmasına yardımcı olmuştur.

Epifiz bezi, içerisinde bulunan melatonin hormonu triptofan ve amino asitten meydana gelir. Özellikle uyku esnasında yani karanlıkta epifiz bezinin daha çok ürettiği melatonin, aydınlıktaki üretimi daha azdır. Epifiz bezinin insandaki tüm fonksiyonları tam olarak bilinmese de sirkadiyen ritim, özellikle uyku bozukluğu tedavilerinde sıkça kullanılır.

İnsanlarda epifiz bezi, bebeklikten itibaren iki yaşına kadar büyür ve oluşur. Bundan sonraki dönemlerde sabit olarak kalır ve herhangi bir gelişme veya büyüme göstermez. Çocuklarda melatonin seviyesinin çok yüksek olmasının sebebi, cinsel olgunlaşmaya bağlı bir inhibe olarak nitelendirilir. Ayrıca, epifiz bezlerinde oluşan tümör vakalarında erken cinsel olgunlaşmaya neden olur. İnsanlarda ergenlik dönemi yaklaştıkça melatonin üretimi yavaşlar ve düşüş gösterir. Yetişkin insanlarda epifiz kalsifikasyonu olması çok tipik ve bilinen bir durumdur.

Bir başka deyişle, epifiz bezi insanların "üçüncü gözü" olarak da nitelendirilir. Dış dünyaya ve bilinmeyenlere karşı yetenekleri olduğu inanılan üçüncü göz, kişileri bütün yaşayan toplumlarda rağbet gören kişiler yapar. Çünkü bilinmeyeni bildiği düşünülür ve inanılır.